Dolina Liwca - wegrowliwiec.pl

Palloni Michael Archangelo ( Michael Archangelus, Michelarcangelo, Michelangelo, Michal Anioł)

Urodził się w 1637 r. w Campi koło Florencji, zmarł przed 17 XII 1713 r. w Węgrowie. Studiował, prawdopodobnie w latach 1652-55, we Florencji pod kierunkiem Baltasara Franceschiniego zw. il Volterrano, a  następnie, po 1669 r., u  Cirro Ferrariego, ucznia Pietro da Cortony, w tzw. Scuola Fiorentina w Rzymie.

We Włoszech stworzył szereg obrazów (w przedsionku kościoła San Lorenzo w Turynie zachował się cykl pasyjny: „Biczowanie”, „Droga na Golgotę”, „Obnażenie z szat”, „Wbijanie Krzyża w ziemię”, „Opłakiwanie”, pozostawił także jakoby swoje dzieła we Florencji i Bolonii), ale większej kariery nie zrobił.

W 1674 r. przyjechał do Polski, zapewne na zaproszenie hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Paca i jego brata, kanclerza Krzysztofa Zygmunta Paca. Na ich zlecenie powstały freski w kościele kamedułów w Pożajściu k. Kowna oraz w kościele św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie. W 1684 r. w liście do malarza Piotra Dandiego wspomina Palloni po raz pierwszy o swoich kontaktach ze środowiskiem warszawskim, m.in. z referendarzem koronnym, Janem Dobrogostem Krasińskim oraz z dworem króla Jana III Sobieskiego.

W 1685 r. malarz sprowadził do Polski rodzinę, zaś w 1688 r., już jako nadworny malarz królewski, wraz z żoną Anna Marią z Lanzanich kupił w Warszawie w jurydyce leszneńskiej dom, który sprzedał następnie w 1696 r. kasztelanowej Teofili Fredrowej. W 1702 r. Palloni wraz małżonką darował swojej córce Marii Aleksandrze dług 1000 talarów. We wrześniu 1703 r. otrzymał należność za wykonanie trzech malowideł dla warszawskiego klasztoru karmelitów. W 1705 r. był świadkiem ślubu Vincenta Ornaniego w parafii św. Jana w Warszawie.

W Węgrowie odnotowany był kilkakrotnie w księgach parafialnych jako ojciec chrzestny: 9 III , 24 r. i 17 IV 1707 r.  Jego żona podawała dzieci do chrztu w Węgrowie 25 XI 1705 r., 15 IV 1706 r. i  9 III 1707 r.  W roku 1712 nazwisko Michael Archangelus Palloni figuruje w spisie członków Bractwa św. Anny przy farze węgrowskiej. W tym czasie był już przypuszczalnie stałym mieszkańcem miasta, jego małżonka notowana jest jako mieszkanka ( de civitate) Węgrowa. W księgach parafialnych jest luka od kwietnia 1707 r. do 1713 r. Artysta prawdopodobnie zmarł przed 17 XII 1713 r., kiedy to rozpoczynają  się wpisy do „Liber Mortuorum” parafii węgrowskiej, w której nie ma  jego nazwiska.

Prace udokumentowane.

Jedyne w pełni  sygnowane dzieło – obraz olejny „Ukrzyżowanie”-  znajduje się w kościele pokamedulskim w Pożajściu; („Michael Archangelus Palloni Florentinus invenit et pignebat”); w tymże kościele zespół fresków z lat 1675-1684, jeden z nich sygnowany „M A P. P.”. W latach 1684-85 wykonał dekorację sieni pałacu Krasińskich (Rzeczpospolitej) w Warszawie dla J. D. Krasińskiego oraz prace w innych pomieszczeniach (m. in. supraporty) zniszczone w 1944 r. Palloni dekorował wnętrza pałacu Leszczyńskich w Rydzynie (1688-93) zniszczone w czasie wojny północnej (1707) i II wojny światowej. W latach 1690-95 Palloni pracował dla prymasa Michała Radziejowskiego w kolegiacie w Łowiczu, dekorując freskami kaplicę misjonarzy św. Karola Boromeusza (sygnatura „MAP.F”.)  W 1702 r. wykonał 3 freski w refektarzu klasztoru karmelitów bosych w Warszawie.           W Węgrowie, na zlecenie wojewody płockiego Jana Dobrogosta Krasińskiego, pracował przy dekoracji kościoła farnego odbudowanego w latach 1703 –1707 po spaleniu  przez Szwedów w 1703 r. Freski te, wykonane w latach 1707 - 1708 (?), tworzą zespół 9 malowanych ołtarzy, o których pisał ojciec Paulus a Petro, rektor pijarów ze Szczuczyna w liście do podkanclerzego Szczuki w 1709 r., iż „wielką przestronność w kaplicach czynią, jednak wszystkich zdanie (...), że wkrótce spełzną od wilgoci murowej. Za namalowanie ołtarza głównego Palloni zainkasował 500 tynfów, wykonanie ołtarzy bocznych kosztowało fundatora po 300 tynfów. Największy fresk powstał na ścianie wschodniej prezbiterium, za ołtarzem głównym. Jest on ilustracją wezwania kościoła: Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz świętych apostołów Piotra, Pawła i Andrzeja. W kaplicy na końcu bocznej nawy (północnej) znajduje się fresk „Golgota”. Układ kompozycyjny przejął  Palloni z obrazu Tintoretta o tej samej tematyce z roku 1556. Kolejne freski to: „Chrzest Chrystusa”, „Ojcowie Kościoła”( św. Grzegorz I Wielki, św. Augustyn,  św.  Ambroży, św. Hieronim, św. Tomasz z Akwinu, św. Bonawentura, św. Bazyli Wielki) oraz „ Kościół Tryumfujący”.  W nawie bocznej południowej freski: „Czyściec”, „Patronki Polski” (św. Bronisława, św. Dorota, św. Salomea, św. Urszula z towarzyszkami, św. Jadwiga Śląska, św. Kinga,  św. Apolonia);  „Patronowie Polski”  (św. Wojciech, św. Stanisław Szczepanowski, św. Kazimierz; św. Stanisława Kostka,  św. Jacek Odrowąż,  św. Jan z Kęt (Kanty),  św. Maciej;  Pięciu Braci Męczenników- kamedułów : Benedykt, Jan, Izaak, Kryspin i Mateusz oraz św. Florian. W kaplicy na końcu nawy„Nauczanie Madonny przez św. Annę”.   

Dzieła przypisywane na podstawie analizy formy i źródeł historycznych.

Dekoracja freskowa Kościoła św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie (1677 – 84) z fundacji hetmana Michała Paca; freski na sklepieniu zakrystii kościoła pokamedulskiego na Bielanach (1684 – 96); malowidła w pałacu Jana III Sobieskiego w Wilanowie („Historia Psyche”, po 1688), freski na sklepieniu zakrystii kościoła kamedułów na Bielanach w Warszawie (miedzy 1684 i 1696); malowidła w refektarzu karmelitów warszawskich; freski w kaplicy św. Kazimierza w katedrze w Wilnie (1690 – 1692); iluzjonistyczne malowidła w kościele pijarów w Łowiczu (1695, obecnie zatynkowane). Polichromie w kościele poreformackim w Węgrowie (1708-10).

Freski z kościoła poreformackiego p. w. św. Piotra z Alkantary i św. Antoniego z Padwy w Węgrowie to ostatnie dzieła malarza. Na eliptycznych kopułkach w kaplicach bocznych przedstawił sceny:„Chrystus i jawnogrzesznicę (Maria Magdalena) na uczcie u Szymona”, „Zaślubiny Marii Panny i św. Józefa” „Apoteoza św. Antoniego z Padwy” i „Śmierć św. Piotra z Alkantary”.

W kopule fresk „Świętych Obcowanie”, jedno z najwybitniejszych dzieł malarza.  Poniżej, w trójkątnych polach tzw. żaglach, cztery sceny: „ Stworzenie Świata”, „Wypędzenia Adama i Ewy z Raju”; „Przekazanie X Przykazań” i „Chrzest  Chrystusa”.

Michał Anioł Palloni, specjalizujący się w malarstwie fresków, wykonywał również obrazy olejne. Przypisywane mu są dwa portrety majestatyczne Jana Dobrogosta Krasińskiego i Aleksandra Wyhowskiego, biskupa brzeskiego i łuckiego z bazyliki mniejszej w Węgrowie, namalowane ok. 1712 r. Oprócz wartości artystycznych posiadają znaczenie dokumentu historii miasta. Na portrecie fundatora rozpościera się za oknem widok rynku węgrowskiego z farą, kolegium księży komunistów i nieistniejącym obecnie ratuszem. W portrecie biskupa tło zajmuje scena konsekracji ówczesnej fary, która miała miejsce w 1711 roku. Ponadto z Pallonim łączy się portret prymasa Michała Radziejowskiego (przed 1698 r., MNW Oddział w Nieborowie), obraz  „Św. Antoni”, ok. 1702 r., (klasztor wizytek w Warszawie), „Chrystus wśród uczonych” (kościół pokamedulskim w Pożajściu), jego replika i „Ofiarowanie w świątyni” (Litewskie Muzeum Sztuki, Wilno).

Podstawowe cech sztuki Palloniego to wzięta z twórczości renesansowej i manierystycznej kompozycja nawiązująca do osiągnięć malarzy z kręgów  Pietro da Cortony,  chętnie stosowane ujęcie z „żabiej perspektywy”, umiejętne wykorzystanie efektów iluzjonistycznych i światła potęgującego ekspresywność tworzonych przez niego monumentalnych dzieł.

 

Bibliografia:

E. Rastawiecki: Słownik malarzów Polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, Poznań 1886, T. 2,;  Z. Batowski, Malowidła w kościele pokamedulskim w Pożajściu, Rocznik TPN w Wilnie, T. V,1911/14, s. 18;  J. Starzyński, Barokowe malowidła ścienne w kaplicy św. Karola Boromeusza w Łowiczu i twórca ich Michelangelo Palloni /:/ Studia do dziejów sztuki w Polsce, T.4,  Warszawa 1931, s. 47-99;  S. Lorentz, O architekcie Janie Zaorze i dekoratorach kościoła św. Piotra i Pawla na Antokolu w Wilnie, Dawna Sztuka, T. I, 1938, s. 61-62; P. Bohdziewicz, Wnętrza pałacu Krasińskich (Rzeczpospolitej) w drugiej poł. XVIII w., BHS i K, T. X, 1948, s.146;  M. Bohdziewicz, Grupa fresków z kręgu Delbenego i Palloniego w okolicach Warszawy, BHS, T. XVII, 1955, s. 472-474;  M. Karpowicz, Kilka słów o Pożajściu i mecenacie Paców, BHS, T. XXIII, 1961, s.171;  tenże, Działalność artystyczna M. A. Palloniego w Polsce, Warszawa 1966; M. Walicki,  W. Tomkiewicz, A. Ryszkiewicz, Malarstwo polskie. Manieryzm, barok, Warszawa 1971, M. Karpowicz, Sekretne treści warszawskich zabytków, Warszawa 1981; tenże, Artyści włoscy w Wilnie w XVII w. /:/  Kultura artystyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce baroku, Red.  J. Kowalczyk, Warszawa 1995, s. 59, 68, 70, 72.; Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, Red. Katarzyna Mikrocka – Rachubowa, Warszawa 1998 r., T. VI.

 

Publikowane w: Słownik biograficzny Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza, red.: A. Kołodziejczyk i in., T. 1, Siedleckie Towarzystwo Naukowe i Instytut Historii Akademii Podlaskiej, Siedlce 2009.